Zażalenie na umorzenie/odmowę wszczęcia – jak sporządzić?
Zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa składają osoby pokrzywdzone, w których ocenie doszło do przestępstwa.
Pokrzywdzonym natomiast zgodnie z art. 49 k.p.k. jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.
W dzisiejszym świecie, gdzie każdego dnia dochodzi do zawierania ogromnej liczby transakcji handlowych, zarówno przez Konsumentów jak i przede wszystkim w obrocie między przedsiębiorcami, bardzo często zdarza się, że osoby bądź podmioty, którym nie dostarczono towaru albo nie zapłacono za wykonaną usługę albo też nie przelano środków na rachunek bankowy za wyprodukowane i dostarczone materiały, składają do organów ścigania wspomniane przeze mnie zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. Najczęściej wskazywany jest przepis art. 286 k.k., tj. przestępstwo oszustwa.
Pamiętać przy tym należy, że oszustwo może być popełnione tylko z winy umyślnej, a przy tym jest przestępstwem kierunkowym, znamiennym celem, którego treścią jest osiągnięcie korzyści majątkowej. Sprawca powinien obejmować wszystkie znamiona oszustwa zamiarem bezpośrednim (SN z 04.01.2011 r., sygn. akt III KK 181/10). Bardzo często jest tak szczególnie między kontrahentami, przedsiębiorcami, że to okoliczności obiektywne, zatory płatnicze sprawiają, że pojawiają się opóźnienia w regulowania zobowiązań i brak jest po stronie niewywiązującej się z umowy realizacji znamion przestępstwa oszustwa, a roszczenia mają wyłącznie charakter cywilnoprawny. Zawiadomienie do Prokuratury w takich przypadkach ma zazwyczaj działać mobilizująco na stronę zalegającą z zapłatą bądź dostawą towaru i odnosi czasem pożądany skutek.
Wracając jednak do tematu, po otrzymaniu zawiadomienia, organy ścigania, podejmują stosowne decyzje w tym zakresie, tj. wydają postanowienie o wszczęciu dochodzenia/śledztwa albo też wydają postanowienie o odmowie wszczęcia. Na potrzeby niniejszego artykułu zajmiemy się wyłącznie środkiem zaskarżenia w postaci zażalenia na odmowę wszczęcia jak i na umorzenie postępowania.
Zgodnie z art. 465 k.p.k. przepisy dotyczące zażaleń na postanowienia sądu stosuje się odpowiednio do zażaleń na postanowienia prokuratora i prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Na postanowienie prokuratora przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od daty ogłoszenia postanowienia, a jeżeli ustawa nakazuje doręczenie postanowienia – od daty doręczenia.
Należy pamiętać, że zgodnie z art. 464 k.p.k. strony oraz obrońcy i pełnomocnicy mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu odwoławczego rozpoznającego zażalenie na postanowienie kończące postępowanie oraz na zatrzymanie.
Zgodnie z art. 465 par. 2 k.p.k. na postanowienie o odmowie wszczęcia lub umorzenie postępowania przygotowawczego zażalenie przysługuje do sądu.
Zażalenie powinno spełniać warunki formalne określone w art. 119 k.p.k. i w art. 427 oraz 428 k.p.k. Zażalenie powinno zawierać:
1. Oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy,
2. Oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo,
3. Treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem,
4. Datę i podpis składającego pismo
5. Odwołujący się powinien wskazać zaskarżone rozstrzygnięcie lub ustalenie, a także podać, czego się domaga, a jeśli środek odwoławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego, obrońcy lub pełnomocnika, powinien ponadto zawierać wskazanie zarzutów stawianych rozstrzygnięciu oraz uzasadnienie.
O wniesieniu zażalenia zawiadamia się osoby, których dotyczy zaskarżone postanowienie. Zażalenie na postanowienie, kończące postępowanie, sporządzone przez prokuratora, obrońcę i pełnomocnika, doręcza się w odpowiednich odpisach osobom, których dotyczy.
Należy podkreślić, że skarżący winien w zażaleniu wskazywać te uchybienia, zarzuty wobec wydanego postanowienia, które jego zdaniem świadczą o tym, że postępowanie to winno być prowadzone dalej z uwzględnieniem podnoszonych czynności, które winien organ prowadzący postępowanie zdaniem skarżącego przeprowadzić albo też wskazywać na konieczność wszczęcia postępowania wobec istnienia uzasadnionych przesłanek do jego prowadzenia.
Zauważyć trzeba, że sąd rozpatrując zażalenie poddaje kontroli zasadność wydanego postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego mając na względzie prawidłowość prowadzonego postępowania jak i czynności sprawdzających.
Jeśli sąd rozpatrujący zażalenie uznaje za zasadne, to uchyla postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania lub o jego umorzeniu. Sąd jednocześnie wskazuje powody uchylenia i ewentualnie okoliczności, które należy wyjaśnić lub czynności, jakie trzeba przeprowadzić.
Z całą pewnością należy mieć na względzie i korzystać z uprawnień, jakie mają strony postępowania wówczas, gdy uważają, że wydane postanowienie jest wadliwe. Zdarza się, że organy ścigania tuż po złożeniu zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, wydają przedwcześnie decyzję odmawiającą wszczęcia. Uzasadnienie postanowienia odmawiającego wszczęcia jest często lakoniczne i nie odnosi się zazwyczaj do wszystkich podnoszonych przez pokrzywdzonego zarzutów wskazywanych w złożonym zawiadomieniu o możliwości popełnienia przestępstwa. Wydane zatem takie postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania np. na podstawie art. 17 par. 1 pkt 2 k.p.k., wobec nie wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, mających wpływ na ewentualną odpowiedzialność karną, uznać należy wówczas za niezasadne. Podnieść przy tym należy, że czynności sprawdzające mają na celu ustalenie dopuszczalności wszczęcia śledztwa lub dochodzenia natomiast nie wolno ich wykonywać w celu wyjaśnienia czy przestępstwo rzeczywiście zaistniało, ponieważ jest to zadanie tego postępowania przygotowawczego. Zgodnie bowiem z art. 297 k.p.k. celem postępowania przygotowawczego jest m.in. ustalenie czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo oraz wyjaśnienie okoliczności sprawy.
Nie ulega wątpliwości, że na pewno warto dokładnie zapoznać się z uzasadnieniem wydanego postanowienia i mając na względzie termin 7 dni do jego zaskarżenia, podejmować wówczas decyzję co do wniesienia środka odwoławczego.