Uprawnienia pokrzywdzonego

    Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Pokrzywdzonym może być także niemająca osobowości prawnej:
– instytucja państwowa lub samorządowa,
– inna jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.

    Podkreślenia wymaga, że pokrzywdzony może aż do zamknięcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć wniosek o naprawienie szkody w całości lub części wyrządzonej przestępstwem lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Przepis art. 46 § 2 k.k. pozwala Sądowi orzec, zamiast ww. obowiązku naprawienia szkody, nawiązkę w wysokości do 200 000 zł na rzecz pokrzywdzonego, a w razie jego śmierci w wyniku popełnionego przez skazanego przestępstwa nawiązkę na rzecz osoby najbliższej, której sytuacja życiowa wskutek śmierci pokrzywdzonego uległa znacznemu pogorszeniu.

Niezwykle istotne jest, że otrzymanie przez pokrzywdzonego odszkodowania lub zadośćuczynienia albo nawiązki nie wyklucza dochodzenia niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania cywilnego.

    Przepisy kodeksu karnego dotyczące orzeczenia nawiązki zostały zmienione przez ustawę z dnia 20 marca 2015 r. i weszły w życie 18 maja 2015 r. Na szczególną uwagę zasługuje dodany do art. 47 k.k. § 3 i 4. W sytuacji skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 173, art. 174, art. 177 lub w art. 355 k.k., o ile sprawca był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia, sąd orzeka nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, a w razie jego śmierci w wyniku popełnionego przez skazanego przestępstwa nawiązkę na rzecz osoby najbliższej, której sytuacja życiowa wskutek śmierci pokrzywdzonego uległa znacznemu pogorszeniu. Sąd orzeka nawiązkę w wysokości co najmniej 10.000 zł, a może ją orzec w wysokości do 100.000 zł.

    Za pokrzywdzonego, który nie jest osobą fizyczną, czynności procesowych dokonuje organ uprawniony do działania w jego imieniu. Natomiast jeśli pokrzywdzonym jest małoletni albo osoba ubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo, prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje. W przypadku śmierci pokrzywdzonego prawa, które mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu a w wypadku ich braku lub nieujawnienia – prokurator, działając z urzędu.

Zgodnie z przepisem art. 53 k.p.k. w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego. W tym celu pokrzywdzony winien jest do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania przez oskarżyciela aktu oskarżenia.

Wspomnieć również należy o możliwości występowania pokrzywdzonego w charakterze subsydiarnego oskarżyciela posiłkowego w przypadku spełnienia przesłanek z przepisu art. 55 k.p.k. Podkreślenia wymaga, że akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez pełnomocnika.

Wskazać również trzeba, że Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych występujących w sprawie, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Natomiast śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postępowania. Osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu mogą przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postępowania.

    Pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.
Zauważyć należy, że rozdział 7 kodeksu postępowania karnego dotyczący powoda cywilnego został uchylony ustawą z dnia 20 lutego 2015 r. i nie obowiązuje od 1 lipca 2015 r.