Zdarza się czasami, że świadkowie mijają się z prawdą składając zeznania. Najczęściej polega to na zeznawaniu nieprawdy. Oczywiście w zależności od okoliczności sprawy, świadkowie zasłaniają się również niepamięcią.
Czy świadek może kłamać ?
Na tak postawione pytanie, odpowiedź wydaje się oczywista, nie. Jednakże rzeczywistość okazuje się czasem bardziej skomplikowana.
Przede wszystkim pamiętać należy, że takie postępowanie świadka opisane na wstępie, w sytuacji składania zeznań mających służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Podkreślenia wymaga, że muszą zostać spełnione warunki, od których zależy odpowiedzialność karna świadka:
1. przyjmujący zeznania, np. Sąd winien uprzedzić zeznającego o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznanie albo odebrać od zeznającego przyrzeczenie,
2. przyjmujący zeznanie działa w zakresie swoich uprawnień – takie upoważnienie musi wynikać z ustawy, na podstawie której jest prowadzone postępowanie.
W jakiej formie przestępstwo to może zostać popełnione:
I. art. 233 par. 1 k.k. – złożenia fałszywego zeznania,
II. art. 233 par. 4 k.k. – przedstawienia fałszywej opinii lub tłumaczenia,
III. art. 233 par. 6 k.k. – złożenia fałszywego oświadczenia.
Pamiętać należy, że zgodnie z art. 233 par. 3 k.k. nie podlega karze, kto nie wiedząc o prawie odmowy zeznania lub odpowiedzi na pytania, składa fałszywe zeznanie z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym.
Podkreślenia wymaga, że w orzecznictwie utrwalił się pogląd, że „nie ponosi odpowiedzialności karnej na podstawie art. 233 par. 1 k.k. osoba, która przesłuchana została w charakterze świadka wbrew wynikającemu z art. 313 par. 1 k.p.k. nakazowi przesłuchania jej jako podejrzanego” – Uchwała Sądu Najwyższego z 26.04.2007, I KZP 4/07. Reasumując wyjaśnić zatem należy, że nie można wymagać, by sprawca dostarczał dowody świadczące przeciwko niemu organowi prowadzącemu postępowanie. Innymi słowy świadek może kłamać wówczas, gdy realizuje swoje prawo do obrony w myśl art. 6 k.p.k.
Na marginesie dodać należy, że trwają prace nad nowelizacją przepisu art. 233 k.k. które zmierzają do zaostrzenia kar. Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że za popełnienie tego przestępstwa można trafić do zakładu karnego. Natomiast zauważyć również trzeba, że liczba wyroków za składanie fałszywych zeznań z roku na rok maleje. Jak wynika z danych zamieszczonych na stronie http://statystyka.policja.pl/st/kodeks-karny/przestepstwa-przeciwko-11/63579,Falszywe-zeznania-art-233.html, w 2005 r. liczba przestępstw stwierdzonych z art. 233 par. 1 i 4 k.k. wynosiła 8390, tak np. w 2014 r. liczba przestępstw wyniosła odpowiednio 2750. Na pewno wpływ na te liczby, ma w dużej mierze determinacja organów prowadzących postępowanie, by pociągać do odpowiedzialności karnej osoby, które dopuszczają się tego przestępstwa, szczególnie w sprawach, gdzie jest ono aż nadto jaskrawe, choć nie powinna ta przesłanka być wyłącznym wyznacznikiem podejmowanych działań.