Roszczenie windykacyjne
Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą – art. 222 par. 1 k.c.
Roszczenie windykacyjne służy do ochrony prawa właściciela do posiadania wyłącznego rzeczy. Należy mieć na względzie, że z roszczeniem tym mogą występować, przy spełnieniu przesłanek, także inne roszczenia, np. o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy czy za jej pogorszenie. Przesłanką skutecznego pozwania w procesie windykacyjnym jest fizyczne władanie rzeczą przez pozwanego jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19.03.2009 r., sygn. IV CSK 437/08.
Roszczenie negatoryjne
Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń- art. 222 par. 2 k.c.
Zgodnie z ww. przepisem na roszczenie negatoryjne składa się:
I. żądanie przywrócenia stanu zgodnego z prawem,
II. Zaniechanie naruszeń,
które to uprawnienia mogą być realizowane oddzielnie albo łącznie.
Legitymację czynną do wystąpienia z roszczeniem negatoryjnym ma każdy właściciel rzeczy, natomiast legitymowanym biernie jest ten, kto naruszył prawo własności z wyjątkiem pozbawienia właściciela władania rzeczą.
Wystąpienie z roszczeniem negatoryjnym uzasadniają takie sytuacje jak np. kierowanie wód na cudzy grunt, przejeżdżanie przez osobę nieuprawnioną przez cudzy grunt.
Podkreślenia wymaga, że zgodnie z art. 223 par. 1 k.c. roszczenia właściciela wskazane w art. 222 k.c. nie ulegają przedawnieniu, jeżeli dotyczą nieruchomości, zatem co do zasady roszczenia z art. 222 k.c. w odniesieniu do rzeczy ruchomych ulegają przedawnieniu na podstawie art. 117 k.c. i n.
Należy również zaznaczyć, że różna jest sytuacja prawna posiadacza w dobrej wierze od posiadacza w złej wierze.
Odpowiedzialność posiadacza w dobrej wierze
Zgodnie bowiem z art.224 par. 1 k.c. samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne. Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.
Odpowiedzialność posiadacza w złej wierze
Zgodnie z art.225 k.c. obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.
Zwrot nakładów koniecznych
Samoistny posiadacz w dobrej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy. Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi. Jednakże gdy nakłady zostały dokonane po chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, może on żądać zwrotu jedynie nakładów koniecznych.
§2.Samoistny posiadacz w złej wierze może żądać jedynie zwrotu nakładów koniecznych, i to tylko o tyle, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem.
Przedawnienie roszczeń przeciwko samoistnemu posiadaczowi
Roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. To samo dotyczy roszczeń samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz.