Zmiany w prawie karnym materialnym jak i procesowym weszły w życie z dniem 1 lipca 2015 r. Ma być szybciej, ma być lepiej i sprawniej. Czy tak faktycznie będzie, oczywiście wszystko zweryfikuje praktyka. Wiele jest głosów, które kwestionują wprowadzane zmiany. Na pewno na rzetelną ocenę nowych przepisów przyjdzie nam trochę poczekać, albowiem dopiero stosowanie przepisów pozwoli na wyciągnięcie pierwszych wniosków. Poniżej kilka wybranych istotnych kwestii wprowadzonych do przepisów prawa karnego materialnego i procesowego.
Obrońca na żądanie
Należy zauważyć, że oskarżonemu w myśl już obowiązujących przepisów przysługuje obrońca, jeśli tylko złoży taki wniosek, natomiast przyznanie obrońcy nie będzie uzależnione od jego sytuacji materialnej, jak było dotychczas.
Obecność oskarżonego na rozprawie
Zmieniony został przepis art. 374 par. 1 k.p.k., w obowiązującym brzmieniu oskarżony ma prawo brać udział w rozprawie. Przewodniczący lub sąd mogą uznać jego obecność za obowiązkową. Zgodnie z par. 1a ww. przepisu, w sprawach o zbrodnie obecność oskarżonego podczas czynności, o których mowa w art. 385 i 386 k.p.k. jest obowiązkowa.
Inicjatywa dowodowa
Zgodnie z art. 167 par. 1 k.p.k. w postępowaniu przed sądem, które zostało wszczęte z inicjatywy strony, dowody przeprowadzone są przez strony po ich dopuszczeniu przez przewodniczącego lub sąd. W razie niestawiennictwa strony, na której wniosek dowód został dopuszczony, a także w wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, dowód przeprowadza sąd w granicach tezy dowodowej. W wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, sąd może dopuścić i przeprowadzić dowód z urzędu. Oznacza to, iż na wniosek strony sąd będzie przeprowadzał dowody, a sam ograniczy swoją aktywność w tym zakresie (modelowo rezygnuje z poszukiwania dowodów).
Zasada domniemania niewinności
Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem, jak stanowi przepis art. 5 par. 1 k.p.k. Znowelizowany został natomiast par. 2 wskazanego przepisu, zgodnie z którym wątpliwości, których nie usunięto w postępowaniu dowodowym, rozstrzyga się na korzyść oskarżonego.
Wykorzystanie dowodu uzyskanego za pomocą czynu zabronionego
Wprowadzono do przepisów kodeksu postępowania karnego ustawowy zakaz dowodów zdobytych nielegalnie. Na podstawie art. 168a k.p.k. niedopuszczalne jest przeprowadzenie i wykorzystanie dowodu uzyskanego do celów postępowania karnego za pomocą czynu zabronionego.
Należy również mieć na względzie, że doszło do zmiany przepisów w zakresie trybów konsensualnych, które mają stać się dominującą formą „załatwiania spraw”.
Dobrowolne poddanie się karze
W nowym brzmieniu przepis art. 387 k.p.k. ma szersze zastosowanie albowiem zniesione zostało ograniczenie dotyczące tych oskarżonych, którzy mogli skorzystać z tego trybu postępowania, a którym zarzucono występek. Obecnie, spełniając oczywiście przesłanki tegoż przepisu, każdy oskarżony może złożyć wniosek w tym trybie. Możliwe zatem jest zakończenie spraw w tym trybie odnośnie wszystkich przestępstw.
Skazanie bez rozprawy – wniosek
Znowelizowany został całkowicie przepis art. 335 k.p.k., zgodnie z którym w par. 1 zd. 1 jeżeli oskarżony przyznaje się do winy, a w świetle jego wyjaśnień okoliczności popełnienia przestępstwa i wina nie budzą wątpliwości, a postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte, można zaniechać przeprowadzenia dalszych czynności.
Umorzenie postępowania na wniosek pokrzywdzonego
Wprowadzony został art. 59a k.k., zgodnie z którym jeżeli przed rozpoczęciem przewodu sądowego w pierwszej instancji sprawca, który nie był uprzednio skazany za przestępstwo umyślne z użyciem przemocy, pojednał się z pokrzywdzonym, w szczególności w wyniku mediacji i naprawił szkodę lub zadośćuczynił wyrządzonej krzywdzie, umarza się, na wniosek pokrzywdzonego, postępowanie karne o występek zagrożony karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, a także o występek przeciwko mieniu zagrożony karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, jak również o występek określony w art. 157 § 1.
§2. Jeżeli czyn został popełniony na szkodę więcej niż jednego pokrzywdzonego, warunkiem zastosowania § 1 jest pojednanie się, naprawienie przez sprawcę szkody oraz zadośćuczynienie za wyrządzoną krzywdę w stosunku do wszystkich pokrzywdzonych.
§3.Przepisu § 1 nie stosuje się, jeżeli zachodzi szczególna okoliczność uzasadniająca, że umorzenie postępowania byłoby sprzeczne z potrzebą realizacji celów kary.
Nowelizacja w założeniu kładzie większy nacisk na stosowanie kar wolnościowych.
Zgodnie z dodanym przepisem art. 37a k.k. jeżeli ustawa przewiduje zagrożenie karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, można zamiast tej kary orzec grzywnę albo karę ograniczenia wolności, o której mowa w art. 34 par. 1a pkt 1, 2 lub 4.
Zaznaczyć należy, że wydłużona została kara ograniczenia wolności, obecnie trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 2 lata (art. 34 par. 1 k.k.).
Zmieniona została również dopuszczalność orzeczenia kary pozbawienia wolności w sprawie o występek, dodanym przepisem art. 37b.
Zauważyć również należy, że zmieniony został katalog środków karnych, tj. przepis art. 39 pkt 2b i 2e natomiast uchylone zostały pkt 4, 5 i 6 tegoż przepisu.
Wskazane przeze mnie wybrane zagadnienia wydaje się obrazują, jak poważne zmiany samego modelu procesu ale też przepisów materialnych nastąpiły wprowadzoną nowelizacją. Uczestnicząc w kilku szkoleniach dotyczących wprowadzanych zmian, niemal wszyscy prelegenci powtarzali, że dopiero praktyka dokona rzeczywistej weryfikacji nowych przepisów, a szereg pytań i wątpliwości, które zadawali uczestnicy szkoleń, pozostały bez jednoznacznej odpowiedzi.